عبدالله بن سبأ

آیا در کتب روائی شیعه، نامی از عبدالله بن سبأ ذکر شده است یا خیر؟ 

بله، در کتب شیعه مطرح شده است؛ ولی به عنوان یک فرد مطرود و کذّاب و ملعون و غالی. مرحوم کَشّی در رجال خود نقل کرده است از أبان بن عثمان - از اصحاب اجماع که وثاقتش اجماعی است – که از امام صادق (علیه السلام) شنیدم فرمود:

لعن الله عبد الله بن سبإ، إنه ادعى الربوبیة فی أمیر المؤمنین (علیه السلام) و کان والله أمیر المؤمنین (علیه السلام) عبدالله طائعا، الویل لمن کذب علینا و إن قوما یقولون فینا ما لا نقوله فی أنفسنا، نبرأ إلى الله منهم نبرأ إلى الله منهم.

خدا لعنت کند عبدالله بن سبأ را که ادعای ربوبیت در امیرالمؤمنین (علیه السلام) کرد. امیرالمؤمنین (علیه السلام) بنده مطیع خدا بود. وای بر کسی که بر ما دروغ ببندد و بگوید چیزی را که ما نسبت به خودمان همچنین ادعایی نداریم و به خدای عالم از اینچنین گفتاری برائت می‌جوییم.

رجال کشی، ج1، ص324، حدیث172

همچنین در حدیث 173 آقا امام سجاد (علیه السلام) می‌فرماید:

لعن الله من کذب علینا، إنی ذکرت عبد الله بن سبإ فقامت کل شعرة فی جسدی، لقد ادعى أمرا عظیما ما له لعنه الله.

... من به یاد عبدالله بن سبأ افتادم و موهای بدن من سیخ شد. او ادعای بزرگی کرد، چه مرضی داشت، خدا او را لعنت کند.

رجال الکشی، ج1، ص324، حدیث173 

همچنین در حدیث 171 امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید:

و هو یحدث أصحابه بحدیث عبد الله بن سبإ و ما ادعى من الربوبیة فی أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب، فقال إنه لما ادعى ذلک فیه استتابه أمیر المؤمنین (ع) فأبى أن یتوب فأحرقه بالنار.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) او را به خاطر ادعای نادرست نسبت به خود توبه داد و ممانعت کرد از این‌ که توبه کند و امیرالمؤمنین (علیه السلام) هم او را با آتش سوزاندند. 

همچنین در روایتی، مرحوم شیخ صدوق (ره) در حدیث اربعمائة که سندا صحیح است،‌ بحث عبدالله بن سبأ را مطرح می‌کند که در برابر امیرالمؤمنین (علیه السلام) سؤالاتی داشت که بوی غلوّ می‌داد و امیرالمؤمنین (علیه السلام) با او برخورد تندی فرمودند.

الخصال للشیخ الصدوق، ص628

ما در این زمینه، روایات متعددی داریم که عبدالله بن سبأ یک فرد مطرود و بی‌ارزشی و فاقد اعتبار بود و جزء علقه مضغه‌های جامعه آن روز بود و در آن حدی نبود که چیزی به مذهب شیعه بیافزاید یا بخواهد کسر کند یا موجود تأثیرگذاری در جامعه باشد یا صحابه را تحریک کند و علیه عثمان تشویق کند یا جنگ جمل بسازد.

اینها همه از بافته‌های سیف بن عمر است که از رُوات کذاب و متهم به زندقه آقای طبری در تاریخش است.

تهذیب التهذیب لإبن حجر العسقلانی، ج4، ص259 ـ میزان الإعتدال للذهبی، ج2، ص255 ـ تهذیب الکمال للمزی، ج12، ص324

نظر علمای رجال شیعه در مورد عبدالله بن سبأ چیست؟

از آقای کشی آوردیم و ایشان در جاهای دیگر صراحت دارد که عبدالله بن سبأ، فرد مطرودی بوده و ائمه (علیهم السلام) از کارهای او و وجود او، به خدای عالم تبرّی می‌جستند. مرحوم شیخ طوسی (ره) ـ از علمای بزرگ رجالی شیعه و متوفای 460 هجری ـ در کتاب رجال خود می‌فرماید:

عبدالله بن سبأ الذی رجع إلی الکفر و أظهر الغلوّ.

عبدالله بن سبأ کسی است که پس از مسلمان شدنش، کافر شد و مطالب غلوّی را اظهار کرد 

رجال الطوسی للشیخ الطوسی، ص75

علامه حلی (ره) ـ از رجالیون بنام شیعه و متوفای 728 هجری ـ صراحت دارد:

عبدالله بن سبأ غال ملعون حرقه امیرالمؤمنین (علیه السلام) بالنار، کان یزعم أن علیا علیه السلام إله و أنه نبی، لعنه الله.

عبدالله بن سبأ یک فرد غلو کننده و ملعون بود که امیرالمؤمنین (علیه السلام) او را با آتش سوزاند. تصوّر می‌کرد که امیرالمؤمنین (علیه السلام)، خدا یا پیامبر است. خدا او را لعنت کند.

خلاصة الأقوال، ص372،‌ چاپ موسسه الفقاهة

آقای ابن داود (ره) ـ که معاصر علامه حلی (ره) است و متوفای 740 هجری ـ دررجال خود، همان تعبیر شیخ طوسی (ره) را نقل می‌کند.

رجال ابن داود، ص224، شماره277 

مرحوم آیت الله العظمی خوئی (ره) ـ از رجالیون بنام شیعه در عصر حاضر است و کتاب معجم الرجال الحدیث ایشان، مایه افتخار و آبروی شیعه است که در 24 جلد چاپ شده ـ می‌گوید:

و أما عبد الله بن سبأ، فعلى فرض وجوده، فهذه الروایات تدل على أنه کفر و ادعى الألوهیة فی علی (علیه السلام) لا أنه قائل بفرض إمامته (علیه السلام).

بر فرض که بگوییم عبدالله بن سبأ وجود خارجی دارد، او کافر شد و ادعای الوهیت در امیرالمؤمنین (علیه السلام) کرد. نه این‌که او بگوید امامت حضرت علی (علیه السلام) واجب است، (بلکه) سخنی درباره امامت حضرت علی (علیه السلام) از زبان او صادر نشده است. تنها چیزی که از ایشان آمده، غلوّ و مطالب دال بر کفر او است.

معجم رجال الحدیث للسید الخوئی، ج11، ص207

همچنین دیگر بزرگان ما مانند صاحب المعالم ـ متوفای 1011 هجری ـ در تحریر الطاووسی، صفحه 346 و مرحوم سید مصطفی تفرشی ـ از اعلام قرن 11 هجری ـ در نقد الرجال، جلد3 ، صفحه 108 و محقق اردبیلی در جامع  

الرواة، جلد1، صفحه 485 مطالبی را ذکر کرده‌اند که دلالت می‌کند بر این‌که عبدالله بن سبأ یک فرد مطرود و ملعونی بوده و بزرگان ما با عبارت‌های تند و لعنت از او تعبیر می‌کنند.